Aλέξης Π. Μητρόπουλος : “Η ιδεολογία του ΠΑΣΟΚ σήμερα”

Tο Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) ιδρύθηκε και καταρχάς λειτούργησε ως Σοσιαλιστικό Κόμμα. Κατά την ελληνική ιδιαιτερότητα, εν σχέσει με τα ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά κόμματα, συνδύασε τον πατερναλισμό με τις οργανώσεις βάσης. Μεταξύ αυτών επιδεικνυόταν συνήθως αμοιβαίος σεβασμός, με προέχουσα όμως σε περιόδους εσωκομματικής κρίσης την πατερναλιστική του φύση.

Η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη του 1974 υπήρξε μια προοδευτική πλατφόρμα, που έθεσε τις βάσεις ενός νέου δυναμικού κόμματος που θα εκινείτο και θα δρούσε ως κόμμα της Ριζοσπαστικής Σοσιαλδημοκρατίας. Εντάχθηκε, δηλαδή, στα κόμματα που επεδίωκαν την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων και την ανακατανομή των εισοδημάτων με δημοκρατικά μέσα. Οι αρχές της Διακήρυξης συγκροτούσαν πράγματι, καθ’ εαυτές και στο σύνολό τους, ένα συνεκτικό σχέδιο παραδοχών και επιδιώξεων, ικανών να αποτελέσουν μιαν ολοκληρωμένη πρόταση εξουσίας για την αντιμετώπιση των εσωτερικών και εξωτερικών ζητημάτων της χώρας μετά την πτώση της χούντας. Ήταν μια ακτινογραφία των αιτίων της χρόνιας υπανάπτυξης και, λαμβάνοντας υπόψη την πικρή εμπειρία του πρόσφατου παρελθόντος, έθεσε με το τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση» τις βάσεις της εξόδου από την κρίση του φθίνοντος μοντέλου της εξωστρεφούς ετερόνομης ανάπτυξης.

Ο ελληνικός λαός, με τις ματαιωμένες μέχρι τότε προσδοκίες για δημοκρατία, ευημερία και κοινωνική δικαιοσύνη, στήριξε αυτή την πρόταση εξουσίας στις συγκεκριμένες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Στην αρχή, με ένα εύλογο μούδιασμα που προξενούσε η αβεβαιότητα της ρευστής κατάστασης, αλλά γρήγορα με ανυπόκριτο ενθουσιασμό, την υποδέχτηκε ως μια διακριτή, οραματική, αλλά ρεαλιστική και υλοποιήσιμη πρόταση τόσο στα ζητήματα του Κοινωνικού Κράτους, όσο και στα εθνικά θέματα. Οι εξαγγελίες της κυρίως για τη στήριξη των αδύνατων, των μικρομεσαίων και των μη προνομιούχων εν γένει στρωμάτων του πληθυσμού προσέδωσαν εξ υπ’ αρχής στο ΠΑΣΟΚ μια ενισχυμένη βάση, που το στηρίζει μέχρι σήμερα.

Οικονομική πλατφόρμα

Παρ’ όλα αυτά, δεν επεξεργάστηκε ούτε εφάρμοσε μια συνεκτική και συγκεκριμένη εναλλακτική οικονομική πλατφόρμα. Δεν εκπόνησε ένα απτό μοντέλο σταθερής οικονομικής ανάπτυξης, στον αντίποδα του εξαντλούμενου της δασμοβίωτης και περιστασιακής μεταποιητικής βιομηχανίας. Οι θέσεις για την κρατικοποίηση των στρατηγικών τομέων της οικονομίας, που θα στηρίζονταν και από τις κρατικοποιήσεις των κυβερνήσεων Καραμανλή και θα περνούσαν σύντομα στην αυτοδιαχείριση, δεν εντάχθηκαν σε ένα μόνιμο και συγκροτημένο οικονομικό σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης της πατρίδας μας. Το ενδιαφέρον, μάλιστα, για αυτό εγκαταλείφθηκε και επισήμως τη στιγμή που έπρεπε να πραγματωθεί με σθένος, μετά δηλαδή την είσοδο στην ΕΟΚ (ΕΕ), ιδιαίτερα, δε, κατά τη μεταβατική περίοδο προ του Μάαστριχτ (1992). Η χώρα, δηλαδή, εισήλθε στην οικονομική ετερονομία της ΕΕ χωρίς ανατροφοδοτούμενο και σχετικώς αυτοδύναμο οικονομικό σύστημα. Έκτοτε η κυρίαρχη πολιτική και οικονομική τάξη, προσδεμένη στο άρμα της ΕΕ, ουδέποτε ασχολήθηκε με τη διατύπωση συγκεκριμένου παραγωγικού και οικονομικού μοντέλου σταθερής, βιώσιμης και αειφορικής ανάπτυξης, που θα αξιοποιούσε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. Και ασφαλώς ποτέ δεν έλαβε μέριμνα ούτε επεξεργάστηκε ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης, σε περίπτωση που η ΕΕ άλλαζε στάση ή η χώρα περιέπιπτε σε ένα «ασύμμετρο σοκ», όπως συμβαίνει τώρα με την κρίση του χρέους και τα αξεπέραστα δημοσιονομικά αδιέξοδα.

Αν το timing, δηλαδή ο συγκεκριμένος ενεργός χρόνος, έχει ιδιαίτερη σημασία για την τροπή των εξελίξεων, τότε χάθηκε η τελευταία ευκαιρία αυτοπροσδιορισμού. Η θεμιτή και ωφέλιμη μάχη των επιδοτήσεων έγινε για το μετριασμό των δυσμενών συνεπειών, η επέλευση των οποίων δεν απετράπη εξαιτίας της πελατειακής τους κατανομής, της πολιτικής του σκληρού και ανολοκλήρωτου ευρώ και της απόλυτης ενσωμάτωσης της πολιτικοκομματικής ελίτ, μέχρις σημείου εξάρτησής της από την κυρίαρχη, νεοφιλελεύθερη πλέον, Ευρωπαϊκή Τεχνοδομή. Έτσι, χάθηκαν και οι υποκειμενικές προϋποθέσεις για την ενθάρρυνση των δεικτών μιας αυτοδύναμης κοινωνικής ανάπτυξης, η οποία θα ήταν το στήριγμα της χώρας για τα δύσκολα που θα επέρχονταν.

Στο άρμα του ευρώ

Η εντελώς πρόθυμη προς την ΕΕ και ανασφαλής κομματική ηγεσία «καβάλησε» το άρμα του ευρώ, για την ισχύ του οποίου βαυκαλιζόταν. Ποτέ δεν προβληματίστηκε για το τι θα συνέβαινε σε μια χρηματοπιστωτική κρίση, όπου το κράτος θα εκαλείτο με πρωτοφανή ποσά και σε ελάχιστο χρόνο να καλύψει, κατά την κυρίαρχη λογική, τα ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα. Οπότε αναπόφευκτα η κρίση χρέους θα εξελισσόταν σε κρίση δανεισμού, αλλά και σε κρίση της πραγματικής οικονομίας, που ούτως ή άλλως υπέβοσκε. Απεναντίας, ενθάρρυνε με κάθε τρόπο την πιστωτική επέκταση και το δανεισμό των νοικοκυριών, που, σε συνδυασμό με την ήδη ραγδαία συρρίκνωση του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα, προσανατόλισε όλους σε ένα εισαγωγικό καταναλωτικό πρότυπο. Αυτό αποδεικνύει ότι δεν συζητήθηκαν τα ουσιαστικά προβλήματα της χώρας και ότι δεν εκπονήθηκε ένα εγχώριο σχέδιο «έκτακτης ανάγκης», που θα εφαρμοζόταν σε περίοδο κρίσης, με σαφείς στόχους και συνεκτικώς αρθρωμένα στάδια δράσης και διεκδίκησης.

Το ευρώ, κυρίως οι κανόνες του και οι παρενέργειές του, σε μια απισχνούμενη παραγωγικά χώρα του Νότου, όπου τους δείκτες της εικονικής ανάπτυξης τροφοδοτούσε κυρίως η κατανάλωση προϊόντων εισαγωγής και μερικώς τα μεγάλα έργα «των υπερφίαλων και περιττών Ολυμπιακών Αγώνων του doping και της εμπορευματοποίησης», ετέθη στο απυρόβλητο, παρότι σοβαροί οικονομολόγοι της κλασικής σκέψης προέβλεπαν ότι η λειτουργία του θα εξαφάνιζε κάποτε οικονομίες σαν τη δική μας. Δεν ανελήφθη καμία πρωτοβουλία σε κρίσιμες και κομβικές στιγμές, ούτε η στοιχειώδης ενιαία δράση με τις άλλες χώρες του οικονομικού Νότου, ώστε να πιέσουν όλες μαζί για ουσιαστικό ανακαθορισμό των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Δεν διατυπώθηκε καμιά θέση για τον οικονομικό και δημοσιονομικό αυτό παραλογισμό της καταπλεονεκτικής Νομισματικής Ένωσης, προκειμένου να αλλάξει η λειτουργία της ΟΝΕ και η ευρωπαϊκή πορεία με όρους κοινωνίας, όπως κάποτε με έντονα δημαγωγικό τρόπο προβαλλόταν.

Το «ασύμμετρο σοκ»

Πράγματι, το ατελές ή ατροφικό αυτό νόμισμα δεν είναι νόμισμα ύστατης (έκτακτης) ανάγκης, όπως τα άλλα γνήσια ή ολοκληρωμένα. Είναι σχεδιασμένο έτσι που να μην μπορεί να επενεργήσει θετικά όταν επέλθει το «ασύμμετρο σοκ». Δεν υποτιμάται ούτε τυπώνεται κατά τις ανάγκες της οικονομίας. Εξάλλου, δεν υπάρχει δυνατότητα διακύμανσης των επιτοκίων. Η ΟΝΕ σχεδιάστηκε έτσι ώστε, αν κινδυνεύεις, να σε σπρώχνει όλο και πιο βαθιά στη δίνη των αγορών. Σε βουλιάζει, δηλαδή («σου κάνει πατητή»), δεν μπορεί να σε σώσει. Γι’ αυτό, χωρίς ανασχεδιασμό του και χωρίς νομισματική – δημοσιονομική ολοκλήρωση, δεν υπάρχει μέλλον για την Ελλάδα και τις άλλες ομοιοπαθείς χώρες. Ακόμη και η έκδοση ευρωομολόγου, που όλοι εισηγούμαστε πλέον, δηλαδή η μετατροπή του συνόλου ή τμήματος των εθνικών χρεών σε χρέος της Ευρωζώνης ή της ΕΚΤ, προϋποθέτει τη μετατροπή του ευρώ σε πλήρες, γνήσιο νόμισμα και όχι σε νόμισμα-«απάτη» ή σε νόμισμα-«βαρίδι» για τους λαούς της Ευρώπης.

Εν πάση περιπτώσει, το ΠΑΣΟΚ δεν υπήρξε ποτέ δημοκρατικό κόμμα, με την έννοια της τήρησης των διαδικασιών του Καταστατικού του και κυρίως της παραγωγής πολιτικής με δημοκρατικές διαδικασίες διαλόγου. Περίσσεψαν οι διαγραφές, ο νεποτισμός, η κοοπτάτσια, οι διαγκωνισμοί, οι αποκλεισμοί, οι λοιδορίες και οι συκοφαντίες. Η καταλυτική παρουσία του ιδρυτή του ήταν αυτή που απέκρυπτε ή υποβάθμιζε όλες τις αντιδημοκρατικές συμπεριφορές των κεντρικών του στελεχών. Το επίπεδο και η συγκρότηση των στελεχών φάνηκαν σε όλες τις περιόδους, από τη στήριξη λόγω ενστίκτου αυτοσυντήρησης των συναισθηματικών περιπλανήσεων του ιδρυτή του, μέχρι τώρα, με την ψήφιση του Μνημονίου. Δεν ακούστηκε καμιά ανεξάρτητη πρόταση, καμιά ελεύθερη φωνή. Περίσσεψε ο φαρισαϊσμός και η αναμονή για πολιτικά παιχνίδια με καλύτερους όρους…

Η «αυτοδυναμία» των αγορών

Η κρίση κατέδειξε τα όρια και την αξιοπιστία του νεοφιλελεύθερου προτάγματος και κατέρριψε την παντοδυναμία και την αυτορρύθμιση των αγορών. Επομένως, όπως σωστά τονίζεται από τους κορυφαίους διανοητές της οικονομικής σκέψης, η υπέρβασή της έπρεπε να αναζητηθεί στον αντίποδα της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Παρ’ όλα αυτά, ένα κατ’ όνομα «σοσιαλιστικό κόμμα» εφαρμόζει πλέον, κατ’ επιταγήν της τριαρχίας των δανειστών μας, το πιο ακραίο και παρωχημένο μοντέλο επιθετικού νεοφιλελευθερισμού, τη γνωστή «θεραπεία-σοκ» (φράση του Μίλτον Φρίντμαν, που αναλύει η Ναόμι Κλάιν στο σχετικό βιβλίο της, Το δόγμα του σοκ, Εκδοτικός Οργανισμός Α.Α. Λιβάνη), σε μια χώρα του «σκληρού» πυρήνα της ΕΕ, κάτι που μέχρι χθες εθεωρείτο αδιανόητο. Έτσι, καταστρέφονται με μεγάλη ταχύτητα όλες οι κατακτήσεις ενός ιστορικού λαού και φαλκιδεύεται το μέλλον του. Παρά τις εξαγγελίες για συμμετοχική δημοκρατία, το υπερ-Σύνταγμα των δανειστών επιβάλλεται με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, μεταλλάσσοντας τη δημοκρατία σε ένα αυταρχικό μόρφωμα και καθιστώντας το ΠΑΣΟΚ θεσμικό παραβάτη του Συντάγματος, των νόμων και των Διεθνών Συνθηκών.

Δεν γίνεται λόγος πλέον για οποιαδήποτε καταστατική, εσωκομματική δημοκρατία. Όλα τα κοινωνικά του στελέχη, οι επιστήμονες και οι νεολαίοι, οδηγούνται σε ευτελισμό και σε διαχρονική ιδεολογική διαπόμπευση, αφού η καταστροφική πολιτική του λεπτομερειακού Μνημονίου αναιρεί την –έστω και λανθάνουσα– αυτόνομη παρουσία τους. Η διεξαγωγή σήμερα ενός Συνεδρίου δεν χρησιμεύει σε τίποτα, γιατί αδυνατεί να υποδείξει κάτι διαφορετικό από τις πολιτικές του Μνημονίου, τις οποίες έχουν αποδεχτεί και στηρίζουν όλα τα στελέχη του. Κανείς, εξάλλου, δεν περιμένει τίποτα διαφορετικό από τα στελέχη ή τα κόμματα που τάχθηκαν υπέρ αυτού ή συνεργάστηκαν με το ΠΑΣΟΚ στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές με τη στήριξη δήθεν ανεξάρτητων προσωπικοτήτων ή κομματικών υποψηφίων, αφού ήταν φανερό ότι όλοι, από τους επικεφαλής της τριαρχίας μέχρι τη νεοφιλελεύθερη δημοσιολογία, θα χρησιμοποιούσαν αυτή τη σύμπλευση για την αυθαίρετη συναγωγή συμπερασμάτων, ότι δηλαδή ο λαός στηρίζει την απαλλοτρίωση της κυριαρχίας του. Αυτός ο άμεσος και έμμεσος «μνημονιακός κύκλος» αποσιώπησε ή αρνήθηκε αυτό που ομολογούν όλοι σήμερα, ότι δηλαδή ο «Καλλικράτης» καλείται να περικόψει τα γλίσχρα έσοδα της Αυτοδιοίκησης υπέρ των δανειστών. Έτσι, οι καθοιονδήποτε τρόπο συμπράξαντες έχουν συμβάλει στην καταστροφή του Κοινωνικού Κράτους, των Εργασιακών Σχέσεων, του Ασφαλιστικού Συστήματος, στην υπονόμευση της εθνικής κυριαρχίας και στην επερχόμενη απαλλοτρίωση του εθνικού πλούτου. Επομένως, κανένα στέλεχος του «μνημονιακού κύκλου» δεν μπορεί να προσδοκά την καταμέτρησή του ως εναλλακτικού διαδόχου της σημερινής πολιτικής. Η ελπίδα βρίσκεται στη συγκρότηση ενός ευρύτατου πολιτικοκοινωνικού μετώπου για μια νέα Ενωτική Αριστερά, που θα διαπραγματευτεί μεθοδικά και με πατριωτικό φρόνημα το μέλλον της χώρας με την ΕΕ, προτάσσοντας ανθρώπους που γνωρίζουν τα χρόνια προβλήματα της χώρας και μπορούν με υπερηφάνεια, αξιοπρέπεια και συνέπεια να τα επιλύσουν.

Προς το παρόν, όμως, η Αριστερά, το ΚΚΕ, αλλά και τα άλλα μικρότερα κόμματα δεν έχουν αναλάβει τις ευθύνες τους και δεν έχουν αντιληφθεί τον κρίσιμο ρόλο τους στη σημερινή συγκυρία. Από τις θέσεις τους δεν φαίνεται ότι διδάχτηκαν από τα πρωτόγνωρα φαινόμενα που παρατηρήθηκαν στις πρόσφατες εκλογές. Και θα απομακρυνθούν ακόμη περισσότερο από τις ανάγκες των καιρών, αν δεν επιταχύνουν τις ενωτικές διαδικασίες τόσο στην κοινωνία όσο και στην πολιτική σύνθεση του πολιτικού εποικοδομήματος, με πρωτοβουλίες αντίστοιχες της κρισιμότητας των ακραίων για το λαό μας εξελίξεων.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Επίκαιρα” στις 5/1/11