Λυσίας :Υπέρ αδυνάτου.

gfragoulis.blogspot.gr

Λυσίας, οι υπερασπιστικοί του λόγοι, 1 [έκδοση ΖΗΤΡΟΣ, 2002, μετάφραση Γιώργος Ράπτης, σελίδες 62-81]. Πόσο επίκαιρος λόγος! Θα πρέπει να είχε υπόψη του ο Λυσίας (ως όραμα) του Τροϊκανούς Προκρούστες του Friedman [Ε.Π]. Περίληψη του έργου: Στη Βουλή των Αθηναίων εκδικάζεται περί το 403 με 402 π.Χ. η υπόθεση ενός αναπήρου, που είχε κριθεί συνταξιούχος την προηγουμένη χρονιά αλλά τώρα μηνύθηκε από κάποιον συμπολίτη του στη Βουλή ότι παίρνει παράνομα αυτό το επίδομα από την πόλη (ένα έως πέντε οβολούς την ημέρα).

Ο κατήγορος έχει υποστηρίξει ότι κακώς συνταξιοδοτείται ο Αδύνατος, γιατί «και τέχνη γνωρίζει, την οποία εξασκεί με άνεση, και δε συγκαταλέγεται στους ανάπηρους, αφού ανεβαίνει σε άλογα, και συναναστρέφεται με πλούσιους που μπορούν να ξοδεύουν πολλά». Άρα, λοιπόν, ο Αδύνατος εξαπάτησε τις υγειονομικές αρχές και εισπράττει παράνομα τη σύνταξη του, την οποία, ασφαλώς, στερεί από άλλους πραγματικά αδύναμους οικονομικά.

Στον προκείμενο λόγο έχουμε την Απολογία του Αδυνάτου, που για λογαριασμό του τη συνέταξε ο Λυσίας με πολλή μαστοριά, πειστικότητα και χάρη. Με αδήριτη λογική, με πλούσια επιχειρηματολογία και με πολλά αποδεικτικά στοιχεία, ιδίως τις δυο του πατερίτσες που μόνιμα χρησιμοποιεί για να ανακουφίζει την αναπηρία του (ασφαλώς τις κρατά και κατά την απολογία του ενώπιον των βουλευτών στη Βουλή των Αθηναίων) προβαίνει σε αναίρεση του κατηγορητηρίου του αντιπάλου του, προτείνοντας του μάλιστα την «αντίδοση», την ανταλλαγή δηλαδή των περιουσιών τους, αφού έχει κατηγορηθεί ότι είναι πλούσιος.

Ο λόγος αυτός έχει εκθρέψει γενιές και γενιές Ελληνοπαίδων, παρουσιάζει ανάγλυφα τα στοιχεία της κοινωνικής πρόνοιας του κράτους των Αθηνών και της συμπαράστασης στα δράματα των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, μάλιστα με μια διαδικασία που διέθετε απίστευτες για την εποχή μας ασφαλιστικές δικλείδες.

Αν αναλογιστεί κανείς πόσοι είναι οι συνταξιοδοτούμενοι σήμερα στη χώρα μας με αναπηρική σύνταξη, θα κατανοήσει ότι ο Αδύνατος δεν υποβλήθηκε σε καμιά μεγάλη ταλαιπωρία, που μέσα στη Βουλή επαναβεβαίωσε με την παρουσία του την αναπηρία του και του ανανεώθηκε το δικαίωμα να ξαναπάρει τη σύνταξη του, αφού δεν υπήρχαν τότε ισόβιοι συνταξιούχοι.

Άραγε, αν και σήμερα υπήρχαν τέτοιοι μηχανισμοί ελέγχου, θα είχαμε τόσους πολλούς συνταξιούχους λόγω υγείας, δήθεν καρδιοπαθείς, νευρωσικούς, ασθματικούς, μανιοκαταθλιπτικούς, μελαγχολικούς, άβουλους, νευροπαθείς, οσφυαλγικούς κ.λπ., για αρρώστιες δηλαδή που δε φαίνονται και πολύ ανίατες αλλά που το δημόσιο στενάζει κάθε τριάντα μία του μηνός;

Ο Λόγος φαίνεται να εκφωνήθηκε αμέσως μετά την πτώση των τριάντα Τυράννων (403 π.Χ.), γιατί ο Αδύνατος, δηλοποιώντας τα κοινωνικά του φρονήματα, ισχυρίζεται ότι ήταν με τους δημοκρατικούς αυτοεξόριστος στη Χαλκίδα.

Σήμερα ο λόγος αυτός δε διδάσκεται στα Σχολεία.

1. Κύριοι βουλευτές, δεν απέχω πολύ από το να χρωστώ ευγνωμοσύνη στον κατήγορο, επειδή μου ετοίμασε αυτή εδώ τη δίκη [Ου πολλω δεω χαριν εχειν, ω βουλη, τω κατηγορω, οτι μοι παρασκευασε τον αγωνα τουτονι]. Γιατί, ενώ πρωτύτερα δεν είχα αφορμή, με βάση την οποία να λογοδοτήσω για τη ζωή μου, τώρα δα εξαιτίας του έχω πάρει (αφορμή). Και θα προσπαθήσω να σας αποδείξω με το λόγο μου ότι απ’ τη μια αυτός λέει ψέματα και απ’ την άλλη ότι έχω ζήσει μέχρι σήμερα, άξιος πιο πολύ για έπαινο παρά για φθόνο. γιατί, νομίζω πως ετούτος δε μου ετοίμασε για κανένα άλλο λόγο αυτήν εδώ τη δίκη παρά μόνο από φθόνο.

• 2-3. Και όμως, όποιος φθονεί αυτούς που οι άλλοι τους λυπούνται, από ποια κακή πράξη σας φαίνεται ότι ένας τέτοιος θα μπορούσε να απέχει; Γιατί, αν με συκοφαντεί για χρήματα. αν θέλει να με εκδικηθεί ως προσωπικό του εχθρό, λέει ψέματα. γιατί, εξαιτίας της κακίας του, ποτέ μέχρι σήμερα δεν τον είχα ούτε φίλο ούτε εχθρό. Τώρα πια λοιπόν, κύριοι βουλευτές, είναι φανερό ότι με φθονεί γιατί, παρόλο που έχω πέσει σε τέτοια συμφορά, είμαι καλύτερος πολίτης απ’ αυτόν. Κι εγώ βέβαια νομίζω, κύριοι βουλευτές, ότι τα σωματικά ελαττώματα πρέπει να τα γιατρεύει κανείς με τα προτερήματα της ψυχής, εύλογα. Γιατί, αν θα έχω και το μυαλό μου όμοιο με τη (σωματική) συμφορά μου και περάσω (έτσι) την υπόλοιπη ζωή μου, σε τι θα διαφέρω απ’ αυτόν;
• 4-5· Γι αυτά, λοιπόν, τόσα μόνο ας έχουν ειπωθεί από μένα. Για όσα όμως πρέπει να μιλήσω, θα τα πω όσο γίνεται πιο σύντομα. Ισχυρίζεται, λοιπόν, ο κατήγορος ότι άδικα παίρνω το χρηματικό βοήθημα από την πόλη. γιατί τάχα, και στο σώμα είμαι δυνατός και δεν είμαι απ’ τους αδυνάτους και ξέρω τέχνη τέτοια, ώστε (θα μπορούσα) να ζω και χωρίς αυτό (το επίδομα) που μου δίνεται. Και χρησιμοποιεί ως αποδείξεις για τη σωματική μου δύναμη ότι ανεβαίνω στα άλογα και για την ευπορία μου από την τέχνη ότι μπορώ να συναναστρέφομαι ανθρώπους που έχουν τη δυνατότητα να ξοδεύουν.
• Την ευπορία μου, λοιπόν, από την τέχνη και το υπόλοιπο βιός μου, όποιο τυχαίνει να είναι, νομίζω ότι όλοι εσείς τα ξέρετε. παρόλ’ αυτά, θα τα πω και εγώ με συντομία. Ο πατέρας μου, λοιπόν, δε μου άφησε τίποτα ενώ τη μητέρα μου, η οποία πέθανε, έχω σταματήσει να τη συντηρώ εδώ και τρία χρόνια και παιδιά ακόμα δεν απόκτησα για να με γηροκομήσουν. Και έχω μάθει τέχνη, που λίγο μπορεί να με ωφελήσει (οικονομικά) και την οποία τώρα πια δύσκολα εξασκώ εγώ ο ίδιος, κι ούτε μπορώ ακόμα να αποχτήσω αυτόν που θα τη συνεχίσει.  Δεν έχω, λοιπόν, άλλο εισόδημα εκτός απ’ αυτό που, αν μου το αφαιρέσετε, θα κινδυνέψω να πέσω στην πιο δυσβάσταχτη συμφορά.

7-8· Μη με καταστρέψετε λοιπόν άδικα, κύριοι βουλευτές, ενώ μπορείτε να με σώσετε δίκαια. κι ούτε να μου αφαιρέσετε τώρα, που γίνομαι γεροντότερος και ασθενέστερος, αυτά που μου δώσατε όταν ήμουν νεώτερος και πιο δυνατός. και μη φανείτε τώρα δα εξαιτίας του σκληροί σ’ αυτούς που είναι αξιολύπητοι και στους εχθρούς ακόμα, εσείς που πρωτύτερα φαινόσασταν πολύ ευσπλαχνικοί ακόμα και σ’ αυτούς που δεν έχουν κανένα κακό. και μην κάνετε να λυπηθούν και οι άλλοι που είναι στην ίδια κατάσταση με μένα, με το να τολμήσετε να με αδικήσετε. Γιατί βέβαια θα ήταν παράδοξο, κύριοι βουλευτές, αν έπαιρνα φανερά το χρηματικό αυτό βοήθημα τότε που είχα μόνο την αναπηρία ενώ τώρα, που με βρίσκουν και τα γηρατειά και οι αρρώστιες και όλα τα κακά που τα ακολουθούν, (αν) το έχανα.

• 9· Μου φαίνεται, όμως, ότι ο κατήγορος θα μπορούσε καλύτερα απ’ όλους τους ανθρώπους να αποδείξει το μέγεθος της φτώχειας μου. Γιατί, αν εγώ, στην περίπτωση που θα οριζόμουν χορηγός σε αγώνα τραγωδίας, τον προκαλούσα σε ανταλλαγή περιουσίας, θα προτιμούσε δέκα φορές περισσότερο να γίνει χορηγός, παρά μια φορά να ανταλλάξει (την περιουσία του). Και πώς δεν είναι παράλογο, απ’ τη μια να με κατηγορεί τώρα ότι εξαιτίας της μεγάλης ευπορίας μου μπορώ να συναναστρέφομαι ως ίσος με τους πολύ πλούσιους, κι απ’ την άλλη, αν συνέβαινε τυχαία κάτι  απ’ αυτά που λέω, να ομολογεί ότι είμαι τέτοιος κι ακόμα αθλιότερος οικονομικά;
• Όσο για την ιππευτική μου ικανότητα, που τόλμησε αυτός να σας αναφέρει χωρίς ούτε την τύχη να φοβηθεί ούτε κι εσάς να ντραπεί, δε θα γίνει μεγάλη συζήτηση. Εγώ λοιπόν, κύριοι βουλευτές, νομίζω ότι όλοι που έχουν κάποια βλάβη (σωματική), αυτό ζητούν και αυτό σκέπτονται, πώς δηλαδή θα αντιμετωπίσουν το κακό που τους έχει βρει με όσο το δυνατό λιγότερους πόνους. Ένας απ’ αυτούς είμαι κι εγώ και, επειδή έχω πέσει σε τέτοια συμφορά, βρήκα αυτήν ως ανακούφιση για τον εαυτό μου, για τους πιο μακρινούς δρόμους από τους απαραίτητους.
• 11-12. Και αυτό που είναι η μεγαλύτερη απόδειξη, κύριοι βουλευτές, (για το) ότι δηλαδή ιππεύω εξαιτίας της συμφοράς μου κι όχι από αλαζονεία, όπως ισχυρίζεται αυτός, είναι εύκολο να το διαπιστώσετε. γιατί, αν είχα περιουσία, θα ίππευα σε άλογο με αναπαυτικό σαμάρι και δε θα ανέβαινα σε ξένα άλογα. τώρα δα όμως, επειδή δε μπορώ να αγοράσω τέτοιο, αναγκάζομαι πολλές φορές να χρησιμοποιώ τα ξένα άλογα. Πώς λοιπόν δεν είναι παράλογο, κύριοι βουλευτές, αν αυτός ο ίδιος μ’ έβλεπε να ιππεύω σαμαρωμένο άλογο να σωπαίνει (τι θα μπορούσε άλλωστε να πει) ενώ, επειδή ανεβαίνω σε δανεικά άλογα, να προσπαθεί να σας πείσει ότι είμαι δυνατός; Και για το ότι χρησιμοποιώ δυο δεκανίκια ενώ οι άλλοι ένα, να μη με κατηγορεί ότι κι αυτό είναι χαρακτηριστικό των δυνατών ενώ το ότι ανεβαίνω σε άλογα να  το χρησιμοποιεί σε σας ως  απόδειξη ότι τάχα είμαι από τους δυνατούς; Αυτά και τα δυο τα χρησιμοποιώ εγώ για την ίδια αιτία.
• 13-14· Και τόσο πολύ έχει ξεπεράσει στην ξεδιαντροπιά όλους τους ανθρώπους, ώστε προσπαθεί, παρόλο που είναι ένας, να πείσει εσάς που είστε τόσοι πολλοί, ότι εγώ δεν είμαι τάχα (ένας) από τους αδυνάτους. Επομένως, αν πείσει σ’ αυτό μερικούς από σας, κύριοι βουλευτές, τι με εμποδίζει να κληρωθώ ένας από τους εννέα άρχοντες κι εσείς να μου αφαιρέσετε το χρηματικό βοήθημα, γιατί τάχα είμαι υγιής, και όλοι σας να το δώσετε με την ψήφο σας σ’ αυτόν ως ανάπηρο. Δεν είναι δυνατόν να αφαιρέσετε το βοήθημα από το ίδιο πρόσωπο, επειδή τάχα είναι ικανός, κι απ’ την άλλη οι θεσμοθέτες να τον εμποδίσουν να κληρωθεί, επειδή είναι αδύνατος. Αλλά, βέβαια, (δε θα γίνει αυτό γιατί) ούτε εσείς έχετε την ίδια γνώμη μ’ αυτόν ούτε κι αυτός με σας, και καλά κάνει. Γιατί αυτός, σα να ήταν η συμφορά (μου) επίκληρη κόρη, έχει έρθει για να τη διεκδικήσει και προσπαθεί να πείσει εσάς ότι τάχα δεν είμαι τέτοιος, που όλοι εσείς βλέπετε. εσείς, όμως, (πράγμα που είναι έργο συνετών ανθρώπων) πιστεύετε στα δικά σας μάτια περισσότερα παρά στα λόγια αυτού.
• 15-16. Ισχυρίζεται ακόμα ότι είμαι τάχα αλαζόνας και βίαιος και πολύ αυθάδης, σα να πρόκειται να πει την αλήθεια, αν χρησιμοποιήσει φοβερές λέξεις, και σα να μη μπορέσει να τα καταφέρει αυτά, αν χρησιμοποιήσει πιο ήπιες λέξεις. Εγώ, κύριοι βουλευτές, νομίζω ότι εσείς πρέπει να διακρίνετε καθαρά σε ποιους από τους ανθρώπους είναι δυνατό να είναι αλαζόνες και σε ποιους δεν ταιριάζει. Γιατί, δεν είναι φυσικό να φέρνονται αλαζονικά οι φτωχοί και οι άποροι αλλά αυτοί που έχουν αποκτήσει πολύ περισσότερα από τα απαραίτητα. κι ούτε αυτοί που είναι αδύνατοι στο σώμα αλλά αυτοί που έχουν πολλή εμπιστοσύνη στη σωματική τους δύναμη· ούτε πάλι αυτοί που είναι προχωρημένης ηλικίας αλλά αυτοί που είναι ακόμα νέοι και έχουν νεανικά μυαλά.
• 17-18. Γιατί, οι πλούσιοι βέβαια εξαγοράζουν με τα χρήματα τους δικαστικούς αγώνες ενώ οι φτωχοί αναγκάζονται, εξαιτίας της φτώχειας που έχουν, να είναι φρόνιμοι (οι μεν γαρ πλούσιοι τοις χρημασιν εξωνουνται τους κινδυνους, οι δε πενητες υπό της παρουσης αποριας σωφρονειν αναγκαζονται). και οι νέοι, πάλι, θεωρούνται άξιοι να συγχωρούνται από τους μεγαλύτερους, τους μεγαλύτερους όμως, όποτε πέφτουν σε παρόμοια λάθη, τους κατακρίνουν και οι δυο (γέροι και νέοι) το ίδιο. και στους ισχυρούς βέβαια είναι δυνατό, χωρίς αυτοί να παθαίνουν τίποτα, να αδικούν όποιους θέλουν, στους αδυνάτους όμως δεν είναι δυνατόν ούτε, όταν αδικούνται, να αποκρούουν αυτούς που έκαναν την αρχή (της αδικίας) ούτε όταν θέλουν να αδικούν, (είναι δυνατόν) να επικρατήσουν στους αδικούμενους. Επομένως, μου φαίνεται ότι ο κατήγορος μίλησε για τη δικιά μου αλαζονεία όχι σοβαρολογώντας αλλά αστειευόμενος, κι ούτε γιατί θέλει να πείσει εσάς ότι είμαι τέτοιος αλλά γιατί θέλει να με κοροϊδέψει, σα να έκανε κάποιο σπουδαίο ανδραγάθημα.
• 19-20. Ισχυρίζεται ακόμα ότι συγκεντρώνονται στο εργαστήριο μου πολλοί κακοί άνθρωποι, που απ’ τη μια έχουν ξοδέψει τη δική τους περιουσία κι απ’ την άλλη σκέφτονται άσχημα γι αυτούς που θέλουν να σώσουν τη δική τους. Σκεφτείτε, όμως, όλοι εσείς ότι λέγοντας αυτά δεν κατηγορεί εμένα περισσότερο από τους άλλους, που ασκούν κάποια τέχνη, κι ούτε αυτούς που μπαίνουν στο δικό μου εργαστήριο περισσότερο από κείνους που μαζεύονται στα εργαστήρια των άλλων τεχνιτών. Γιατί, καθένας από σας έχει συνηθίσει να συχνάζει άλλος σε μυροπωλείο, άλλος σε κουρείο, άλλος σε τσαγκάρικο κι άλλος όπου τύχει, και οι περισσότεροι βέβαια σ’ αυτούς που έχουν τα μαγαζιά τους πολύ κοντά στην αγορά και ελάχιστοι σ’ αυτούς που απέχουν πολύ απ’ αυτήν ώστε, αν κάποιος από σας καταλογίσει κακία σ’ αυτούς που έρχονται σε μένα, είναι ολοφάνερο ότι (θα καταλογίσει κακία) και σ’ αυτούς που συχνάζουν και στους άλλους (καταστηματάρχες)· αν πάλι και σ’ αυτούς (καταλογίσει κακία), τότε και σ’ όλους τους Αθηναίους· γιατί όλοι έχετε συνηθίσει να συχνάζετε και να περνάτε τον καιρό σας κάπου.
• 21-22-23· Αλλά δεν ξέρω, γιατί πρέπει, με το να απολογούμαι με πολλές λεπτομέρειες για καθετί χωριστά απ’ όσα έχουν ειπωθεί, να σας ενοχλώ για περισσότερο χρόνο. Γιατί, αν έχω μιλήσει για τα πιο σπουδαία, γιατί πρέπει να δείξω προθυμία για τα ασήμαντα, όμοια μ’ αυτόν; Εγώ λοιπόν, κύριοι βουλευτές, σας παρακαλώ να έχετε όλοι για μένα την ίδια γνώμη, που είχατε και πρωτύτερα. Μη μου στερήσετε, λοιπόν, εξαιτίας αυτού εδώ αυτό, που μοναδικό μου έδωσε η τύχη να απολαύσω από τα αγαθά της πατρίδας· κι ούτε τώρα αυτός, αν και είναι ένας, να σας πείσει να μου αφαιρέσετε πάλι αυτά που από παλιά μου δώσατε όλοι με κοινή σας απόφαση. Γιατί, κύριοι βουλευτές, επειδή η τύχη από μας στέρησε τα μέγιστα αξιώματα, η πολιτεία μας έδωσε με την ψήφο της το χρηματικό αυτό βοήθημα, πιστεύοντας πως οι τύχες είναι κοινές για όλους και στις συμφορές και στα αγαθά. Πώς, λοιπόν, δε θα ήμουν ο πιο δυστυχισμένος, αν απ’ τη μία είχα στερηθεί εξαιτίας της συμφοράς μου τα ωραιότερα και πιο μεγάλα (αξιώματα) κι απ’ την άλλη αυτά που η πολιτεία μου έδωσε, επειδή φροντίζει γι αυτούς που βρίσκονται σε τέτοια θέση, (αν) μου αφαιρεθούν εξαιτίας του κατηγόρου; Με κανέναν τρόπο, κύριοι βουλευτές, μην αποφασίσετε έτσι.
• 24-25· Γιατί άλλωστε θα σας έβρισκα τέτοιους (εχθρικούς απέναντι μου); Μήπως γιατί έχασε κανείς πότε ως τώρα την περιουσία (του), επειδή μπλέχτηκε σε δικαστικό αγώνα εξαιτίας μου; Αλλά ούτε ένας δε θα μπορούσε να το αποδείξει. Αλλά (μήπως) γιατί είμαι πανούργος και θρασύς και φιλόνικος; Μα ούτε κι ο ίδιος θα μπορούσε να το πει, αν δεν έλεγε ψέματα και σ’ αυτό όμοια με τα άλλα. Αλλά (μήπως) γιατί (είμαι) αλαζόνας και βίαιος; Μα δεν τυχαίνει να έχω τέτοια μέσα για βιοπορισμό, ώστε να κάνω τέτοια. Αλλά (μήπως) γιατί στην εποχή των τριάντα τυράννων, αφού απόχτησα δύναμη, κακοποίησα πολλούς από τους πολίτες; Αλλά με σας τους δημοκρατικούς αυτοεξορίστηκα στη Χαλκίδα και, παρόλο που μου ήταν δυνατό να ζω ως πολίτης μαζί τους χωρίς φόβο, προτίμησα φεύγοντας να διακινδυνέψω μαζί σας.
• 26-27· Μακάρι λοιπόν, κύριοι βουλευτές, αφού δεν έχω κάνει κανένα κακό, να μη σας βρω όμοια εχθρικούς μ’ αυτούς που έχουν κάνει πολλά κακά αλλά να πάρετε για μένα την ίδια απόφαση με τις άλλες βουλές, αφού αναλογιστείτε ότι, ούτε επειδή διαχειρίστηκα χρήματα της πολιτείας λογοδοτώ τώρα γι αυτά, ούτε επειδή ανέλαβα κάποιο αξίωμα δίνω τώρα λόγο γι αυτό, αλλά απολογούμαι μόνο για ένα οβολό. Έτσι, λοιπόν, εσείς όλοι θα εκδώσετε δίκαια απόφαση και εγώ, αν πετύχω αυτά, θα σας χρωστώ την οφειλόμενη ευγνωμοσύνη ενώ αυτός θα μάθει στο μέλλον να μη σκέφτεται κακό για τους ασθενέστερους αλλά να προσπαθεί να νικά (στα δικαστήρια) τους όμοιους μ’ αυτόν.

Διαφήμιση